TIN TỨC VÀ SỰ KIỆN

Hút thuốc là một hành vi không hiếm gặp ở Việt Nam, và với nhiều người đã trở thành một thói quen khó bỏ. Việc tiêu thụ thuốc lá được phục vụ bởi các loại sản phẩm đa dạng như thuốc lá điếu, thuốc lào, thuốc lá nhai, và gần đây hơn là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Thuế thuốc lá là một trong các biện pháp kiểm soát thuốc lá nằm trong gói biện pháp MPOWER được WHO đưa ra. Đây được xem là một công cụ mạnh mẽ, thậm chí là công cụ hiệu quả nhất, trong việc giảm tỷ lệ người hút thuốc trên thế giới. Ở Việt Nam, thuốc lá là một mặt hàng không khuyến khích tiêu dùng, vì vậy các sản phẩm thuốc lá có thể chịu tới ba loại thuế: thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế giá trị gia tăng. Dù vậy, mức thuế áp lên các sản phẩm thuốc lá ở Việt Nam hiện nay tương đối thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Vì thế, việc tăng thuế thuốc lá là điều cần thiết và được khối chính quyền (Bộ Y tế, Bộ Tài chính, v.v.), giới học thuật và người dân ủng hộ.

Tuy nhiên, để duy trì lượng cầu của ngành, ngành công nghiệp thuốc lá đã và đang nỗ lực thực hiện các chiến lược để can thiệp, trì hoãn tiến trình tăng thuế thuốc lá. Theo lập luận của ngành công nghiệp thuốc lá tại Việt Nam, việc tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt mang lại nhiều tác hại ở cấp độ vĩ mô cho nền kinh tế cũng như ở cấp độ vi mô cho người tiêu dùng thuốc lá. Ngành công nghiệp thuốc lá thường dùng ba lập luận chính nhằm trì hoãn việc tăng thuế thuốc lá. Một là, tăng thuế dẫn tới buôn lậu. Hai là, tăng thuế thuốc lá dẫn tới người lao động trong ngành mất việc làm. Ba là, tăng thuế thuốc lá dẫn tới tăng gánh nặng tài chính của người tiêu dùng, đặc biệt là người thu nhập thấp. Với lập luận thứ ba lý do được sử dụng là thuế thuốc lá mang tính lũy thoái sẽ làm tăng tỷ lệ thuế trên thu nhập và vì vậy không duy trì được tính công bằng của thuế. Tính công bằng thuế ở đây được hiểu là việc các chính sách thuế hướng đến mục tiêu tạo ra sự bình đẳng trong gánh nặng thuế giữa các nhóm kinh tế – xã hội khác nhau.

Đối với vấn đề thuế thuốc lá, cần xác định rõ rằng, tiêu thụ thuốc lá không những ảnh hưởng tới lợi ích kinh tế của người tiêu dùng mà còn tác động đến các chiều cạnh phúc lợi khác như sức khỏe, giáo dục, tài sản, v.v., do đó tính công bằng của thuế thuốc lá cần được xem xét từ nhiều khía cạnh chứ không chỉ ở góc độ tài chính đơn thuần.

Sử dụng cách tiếp cận phúc lợi đa chiều, Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược (VESS) thuộc Liên minh Công bằng thuế thực hiện nghiên cứu “Tác động của thuế thuốc lá đến phúc lợi đa chiều của hộ gia đình: Bằng chứng từ Việt Nam” với mục đích đưa ra bằng chứng khoa học xác đáng để các nhà làm luật cân nhắc, làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách về thuế thuốc lá ở Việt Nam. Trái ngược với quan điểm của ngành công nghiệp thuốc lá rằng tăng thuế thuốc lá làm gia tăng bất bình đẳng do làm tăng gánh nặng thuế cho người thu nhập thấp, kết quả nghiên cứu này cho thấy việc gia tăng chi tiêu cho thuốc lá nhìn chung làm giảm phúc lợi đa chiều của các hộ gia đình tại Việt Nam, đặc biệt là những hộ gia đình thuộc nhóm thu nhập thấp nhất. Vì vậy, giảm chi tiêu thuốc lá thông qua việc tăng thuế thuốc lá với mức thuế đủ cao sẽ mang lại lợi ích cho người tiêu dùng trong đó người nghèo – những người bị chịu thiệt nhất về phúc lợi đa chiều do tiêu dùng thuốc lá – sẽ được hưởng lợi hơn so với người thu nhập cao khi chi tiêu thuốc lá của họ giảm xuống.

Những lợi ích về mặt kinh tế do ngành công nghiệp thuốc lá mang lại (hàng chục nghìn tỷ đồng/năm) cần được đặt lên bàn cân so sánh với sự phát triển con người một cách lâu dài và bền bỉ theo đúng nghĩa của phúc lợi đa chiều: con người khỏe mạnh và hạnh phúc. Chính vì vậy, Liên minh Công bằng thuế tập trung thúc đẩy việc cải cách thuế thuốc lá dựa trên tính công bằng đa chiều.

Truyền thông đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo sự ảnh hưởng tới cơ quan nhà nước các cấp, cũng như nâng cao nhận thức và hành động của công chúng trong tiến trình này. Vì vậy, Liên minh Công bằng thuế tìm kiếm tư vấn truyền thông để thực hiện chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về ngành thuốc lá và các chính sách về thuế thuốc lá trong giai đoạn từ tháng 8/2023 đến tháng 12/2023.

(1) Mục tiêu hoạt động:

• Nâng cao nhận thức của các nhà hoạch định chính sách và giới truyền thông về nhu cầu cải cách thuế thuốc lá dựa trên tính công bằng đa chiều;
• Nâng cao nhận thức của cộng đồng về ngành thuốc lá và các chính sách về thuế thuốc lá, từ đó xây dựng một cộng đồng đón nhận và ủng hộ lâu dài các hoạt động, khuyến nghị của Liên minh;
• Nâng cao nhận thức của người tiêu dùng thuốc lá, đặc biệt là những người có thu nhập thấp về các tác hại của tiêu dùng thuốc lá tới phúc lợi đa chiều – chỉ báo về sức khỏe và hạnh phúc của con người –  từ đó khuyến khích họ giảm hành vi tiêu dùng thuốc lá;
• Củng cố mạng lưới các tổ chức và chuyên gia góp phần thúc đẩy cải cách thuế thuốc lá vì mục tiêu công bằng sức khỏe.

(2) Đối tượng đích:

• Có quan tâm nhất định về các vấn đề xã hội, đặc biệt là ngành thuốc lá và các vấn đề liên quan;
• Có/từng sử dụng thuốc lá hoặc chịu ảnh hưởng trực tiếp/gián tiếp từ việc sử dụng thuốc lá;
• Có nền tảng kiến thức ở mức cơ bản về thuế và chính sách.

(3) Hình thức truyền thông:

• Sử dụng các hình thức đa dạng, tận dụng những kênh truyền thông truyền thống kết hợp với hiện đại để tạo ra nhiều loại sản phẩm truyền thông ấn tượng, dễ hiểu nhằm tiếp cận đối tượng đích một cách hiệu quả và rộng rãi nhất, đồng thời khơi gợi sự tham gia tích cực của cộng đồng trong việc chia sẻ, lan tỏa thông điệp của dự án.